Nét văn hóa tiêu biểu trong đám cưới truyền thống của người S’tiêng Bình Phước

Trong đám hỏi, khi ông mai dừng lời hát, nhà trai, nhà gái, già làng và ông mai cùng kích năng (thách cưới). Đây là một tục lệ cổ truyền đã có từ lâu đời và đến nay vẫn còn duy trì, dù rằng đã có những thay đổi đáng kể. Số lễ vật thách cưới mà nhà gái đưa ra thường tương đương với giá trị mà ngày trước cha cô gái phải bỏ ra để cưới mẹ cô gái. Trước mặt già làng, hai bên gia đình và bà con trong sóc tham dự, cha cô gái đếm 30 que tượng trưng cho 30 cái tố nhất, 2 que tượng trưng cho tố ghi, 5 que tượng trưng cho 5 tố con rồng, 2 que tượng trưng cho 2 slung, 1 que tượng trưng cho 1 con bò và 2 que tượng trưng cho 2 con trâu, số lễ vật này lần lượt được trao cho ông mai. Và trước mặt mọi người,  ông mai trao lại cho cha của chàng trai. Thông thường thì nhà trai phải chấp nhận bất cứ yêu cầu nào của nhà gái đưa ra. Cha của chàng trai hoàn toàn chấp nhận yêu cầu cảu nhà gái và sau nhiều hồi bàn bạc cả hai gia đình đã thống nhất những điều kiện của nhau như bắt vợ sau khi cưới, hay gia đình nhà gái có việc gì cần giúp đỡ thì chàng rể phải sang làm…

Qua sự thống nhất và bàn bạc các vấn đề của của đêm hôm trước trong đám hỏi, sáng hôm sau lễ cưới được tiến hành. Những người thanh niên khoẻ mạnh và khéo léo trong sóc được giao nhiệm vụ dựng cột buộc trâu, họ vào rừng chọn cây lồ ô thật thẳng và đẹp chặt đem về làm cột buộc trâu và chuẩn bị các vật dụng cho đám cưới. Hai ông mai từ bên nhà gái trở về báo tin là mọi người có thể qua nhà gái, bên ấy đã chuẩn bị sẵn sàng để đón chàng rể và nhà trai. Mọi người mang lễ vật qua nhà gái, đi sau là bà con dòng họ và một đội đồng la đi về phía nhà gái.

Hai  ông mai và cha chú rể cùng chú rể dẫn đầu đoàn người tiến về nhà cô dâu, sau những lời chào hỏi, ông mai thay mặt nhà trai trao cho cô dâu một cây lao, một cái xà gạc và con dao côi. Đây là lễ vật rất quan trọng không thể thiếu trong các lễ hỏi của người Xtiêng. Mọi người bắt đầu làm lễ, một tố rượu được mở ra và đổ nước vào, ông mai cắt tiết gà để cúng Giàng và khấn. Tổ chức đám cưới có thể diễn ra ở 2 nơi.

* Đám cưới được tổ chức ở nhà trai:

Sau nghi thức cúng thần linh và ông bà rừng, cha cô dâu mời mọi người  quây quần quanh tố rượu trong lúc chủ nhà làm gà, con lợn đãi khách, lần lượt mời người lớn, hai ông mai, ông sui gia, con rể, con gái và bà con dòng họ…

Trước khi cô dâu về nhà chồng, người mẹ choàng vào cổ cô dâu chuỗi cườm đeo cổ (tay nhoong), và đeo vào tay cô dâu một chiếc vòng bạc (coong). Ngoài giá trị bằng vật chất thì đây còn coi như là kỉ niệm của mẹ trao cho con gái. Ngoài ra cô còn được đem theo về nhà chồng một chiếc gùi và một số vật dụng phục vụ cho công việc nội trợ sau này.

          Cha mẹ cô dâu cũng theo đoàn người đưa dâu về nhà chồng, từ bây giờ cô dâu sẽ có cuộc sống mới. Đoàn người rước dâu về đến nhà trai, lúc này cha chú rể trao trâu, bò thách cưới cho cha cô gái. Những con vật dùng trong nghi lễ thường đem xẻ thịt đãi khách. Người ta dắt trâu vào cột để chuẩn bị đâm trâu. Dàn đồng la đi vòng quanh con trâu,vừa đi vừa đánh trong khi  gia đình nhà gái cắt cử ra một người đâm trâu.

Lúc này người ta xẻ thịt tất cả các con vật dùng để thiết đãi khách và số thịt này cũng chia làm 2 phần cho hai gia đình nhà trai và gia đình nhà gái, con trâu xẻ dọc chia cho 2 nhà. Sau khi nhận phần chia, nhà trai trả cho ông mai một phần thịt vừa nhận được. Theo quy định, đó là phần đùi trước của con vật và hai ông mai sẽ chia nhau số thịt này. Phần thịt nhà trai đem ra chế biến thành các món ăn để đãi khách. Nhà gái cũng đóng góp thêm một phần thịt để chia sẻ gánh nặng với nhà trai và họ cùng nhau ăn uống …

Theo phong tục xưa của người STiêng, trong đêm cưới, hai vợ chồng buộc chỉ đỏ vào tay nhau hoặc trao cườm như lời thề thuỷ chung. Cũng theo phong tục, trong đêm cưới , sau khi mọi người ăn uống vui chơi thì cô dâu và chú rể thực hiện một nghi thức đó là: cùng bước vào nhà dưới sự chứng kiến của những người phụ nữ trong dòng họ. Chờ lúc cô dâu,  chú rể vào hẳn trong thì 3 người phụ nữ giã cối, tượng trưng cho tín ngưỡng phồn thực.

* Tổ chức đám cưới ở nhà gái:

Sau nghi thức cúng thần linh, người ta đem chà gạc, lao cột lên chỗ ngủ của đôi vợ chồng trẻ. Mọi người bày ra 2 chén cơm, 2 chén thịt, trai gái ngồi đối diện với nhau và thi xem ai ăn xong trước, cuộc thi như thế này nhằm tìm ra người thắng cuộc để được làm chủ trong nhà, hay được trả chậm các lễ vật cho nhà gái. Trong cuộc thi có quy định riêng, kiêng kị khi đánh đổ, ói nôn… cũng có cuộc thi khác như ông mai bỏ chiếc vòng vào trong hũ cho 2 người cùng thò tay vào lấy, người lấy được vòng trước là người thắng cuộc. Sau tục thi mọi người uống rượu, đánh cồng chiêng, ca hát nhảy múa, vợ chồng trẻ có thể ngồi ăn uống vui chơi.

Sau đám cưới, vợ chồng trẻ phải kiêng cữ không được ra bên ngoài nhà gái 7 ngày, một phần thịt trong đám cưới được để lại cho vợ chồng trẻ ăn trong thời gian kiêng cữ. Qua đến ngày thứ 8, 2 ông mai sẽ đến đưa vợ chồng trẻ về nhà chồng. Đến nhà chồng, ông mai lấy 1 lưỡi búa và 1 sừng trâu để ngay cửa ra vào, cô dâu phải đạp lên sừng trâu để bước vào nhà, tập tục này có tên là Da ke, nếu cô dâu không đạp lên thì tuyệt đối không được vào nhà chồng, việc này có nghĩa như cô dâu ra mắt nhà chồng, cho các thần là thần nhà(Uêng Dây), thần bếp (Uông lụ nà), thần nồi(Giăch phiêng) biết mặt cô dâu. Nhà chồng cũng chuẩn bị 1 hũ rượ cần để trả của. Từ lúc này, nhà trai có thể trả của cho nhà gái hoặc hẹn lại sau. Sau ngày thứ 8 ở bên nhà chồng, đôi vợ chồng trẻ về lại bên nhà gái, nhà gái cũng chuẩn bị 1 hũ rượu cần để đón.

Khi có điều kiện để trả đủ số lễ vật cho nhà gái thì được đưa cô dâu về nhà trai hoặc ra ở riêng, nếu chưa trả được thì phải ở rể cho nhà gái đến khi trả hết nợ. Ngày nay vợ chồng có thể ra ở riêng và trả nợ cho cha mẹ vợ sau.

Sau ngày cưới đôi vợ chồng trẻ bước vào cuộc sống mới với gia đình, dòng họ và cộng đồng…