Lễ cột chỉ tay Toon ty Kon của người S’tiêng

Thời gian để tiến hành nghi lễ thường là vào tháng 2 tháng 3 âm lịch, khi ngoài đồng, hay trên rẫy chỉ còn lại những gốc rạ, trên chòi lúa đã đầy ắp… là thời điểm nông nhàn nhất có thể tập trung được nhiều người đến dự lễ.

Lễ cột chỉ tay là một trong những nghi lễ quan trọng trong các nghi lễ vòng đời người của dân tộc S’tiêng. Để thực hiện được nghi lễ này gia đình - có khi là cả gia tộc có con, cháu sắp đến tuổi trưởng thành phải chuẩn bị lễ vật trước đó từ 1 đến 3 năm. Tùy theo điều kiện kinh tế của gia đình hoặc gia tộc lễ vật có thể là một con heo nuôi từ nhỏ, có khi là một con trâu, ngoài ra rượu cần, gạo nếp để nấu cơm lam là những lễ vật cũng phải chuẩn bị trước đó một thời gian dài.

Lễ buộc chỉ tay là một nét đẹp văn hóa mang nhiều giá trị nhân văn sâu sắc, thể hiện tình yêu thương, trách nhiệm của gia đình và gia tộc đối với con, cháu. Qua nghi lễ những người có uy tín như: già làng, cha, mẹ… có những lời răn dạy con trẻ những quy tắc ứng xử với môi trường tự nhiên, môi trường xã hội, sống và làm việc theo gương những người đi trước, không được làm những điều trái với thuần phong mỹ tục, trái với đạo lý của gia tộc, phải chăm chỉ làm ăn, nghe lời người lớn thì sau này sẽ trở thành người tốt, có ích cho gia đình và xã hội. Ngoài ra nghi lễ là chiếc cầu nối tình cảm giữa mọi người trong gia đình, dòng tộc, anh em, bạn bè. Nghi lễ là dịp để mọi người họp mặt đông đủ, gia đình đoàn tụ.

Trong nghi lễ anh em, bạn bè của gia đình cùng làm lễ buộc chỉ tay cho đứa trẻ, chúc phúc cho gia đình, dâng tặng cho đứa trẻ những bộ khung dệt thổ cẩm, những con vật nuôi nếu là bé gái, các bộ cung tên, chà gạc nếu là bé trai. Những người đến vui chơi với gia đình không phân biệt già, trẻ, gái, trai không phân biệt địa vị xã hội. Họ đến dự lễ với một điều rất đơn giản là chúc phước lành cho đứa trẻ, sau đó cùng với gia chủ và mọi người vui chơi, ca hát. Ngoài việc chúc phúc cho đứa trẻ và gia chủ, thì địa điểm hành lễ còn là nơi để mọi người có dịp để thoải mái vui chơi sau những tháng ngày lao động vất vả. Những làn điệu dân ca, dân vũ, hát đối đáp, các làn điệu cồng chiêng… được các nghệ nhân, nam thanh, nữ tú cùng nhau hòa tấu ngân vang giữa núi rừng… tiếp nối năm này qua năm khác, đời này qua đời khác, những mê khúc ấy được lưu truyền - bảo tồn và phát triển.

Nghi lễ cũng là dịp để gia đình hiến sinh các con vật dâng lên thần linh Bra Trốc (thần trên trời cao), Bra te (thần dưới đất). Trước là để tạ ơn trời, đất đã phù hộ cho con, cháu của họ khôn lớn trưởng thành, sau đó cầu xin thần linh ban ơn phù hộ cho con cháu có sức khỏe, ngoan ngoãn, chăm chỉ học tập, làm được nhiều việc tốt. Phần lễ vật còn lại được chia đều cho mọi người tham dự để cùng ăn uống. Đây cũng là một nét đẹp trong nếp sống cộng đồng của dân tộc S’tiêng.

Lễ cột chỉ tay Toon ty kon là một nghi lễ đặc trưng của dân tộc S’tiêng, mang những giá trị nhân văn cao cả. Qua nghi lễ ta thấy được cách ứng xử của con người với con người, con người với thần linh và  những nét văn hóa đặc sắc riêng của người S’tiêng bên dòng Sông Bé./.