Ngọt thơm xôi ngũ sắc trên đất Bình Phước

Xôi ngũ sắc là một trong những món ăn truyền thống độc đáo của đồng bào các dân tộc thiểu số phía Bắc như Thái, Tày, Nùng, Mường… Trong quá trình định canh định cư trên địa bàn huyện Đồng Phú, món ăn này được đồng bào các dân tộc mang theo, góp phần làm phong phú thêm nền ẩm thực đặc sắc nơi đây.

Cùng một nguyên liệu nhưng với cách chế biến và bí quyết khác nhau, mỗi dân tộc tạo nên món xôi ngũ sắc mang hương vị riêng, độc đáo không lẫn lộn được. Cúng tổ tiên hay ngày lễ, tết, khách quý đến nhà là dịp người Tày, Nùng, Mường trên địa bàn  thường chế biến món xôi ngũ sắc.

Chị Nông Thị Hạnh, ấp 2, xã Đồng Tâm cho biết: “Gọi là xôi ngũ sắc vì xôi thường có 5 màu: trắng, đỏ, xanh, tím, vàng. Cách làm xôi mặc dù không quá khó nhưng đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ của người phụ nữ. Người Mường có câu nói nổi tiếng: “Cơm đồ, nhà gác, nước vác, lợn thui, ngày lui, tháng tới". Cách làm chín thức ăn bằng hơi nước được người Mường gọi là đồ. Người Mường đồ xôi bằng cuốp (một loại nồi gỗ). Cuốp là phần hông nồi làm bằng gỗ, có tác dụng giúp cho phần thực phẩm phía trên biếng (đế nồi) chín đều bằng hơi nước. Cuốp chủ yếu làm từ thân cây gạo, mít, nhội vì đặc tính gỗ mềm, dễ tạo hình, có mùi thơm tự nhiên, không độc hại.

Xôi ngũ sắc là món ăn không thể thiếu trong dịp Lễ, tết của người Tày, Nùng.

Chị Lục Thị Đàm, ấp Suối Đôi, xã Đồng Tiến chia sẻ,  cách làm món xôi này có từ bao giờ không biết, để dùng trong ngày lễ, Tết, cúng ông bà tổ tiên hay đãi khách quý đến nhà chơi. “Để làm ra được món xôi ngũ sắc thơm, dẻo, ngon, phụ nữ Tày cẩn thận từ khâu chọn nếp, nguyên liệu tạo màu đến việc đồ xôi. Gạo nếp được chọn là loại hạt to, trong, trồng trên nương. Công đoạn tạo màu cho xôi rất quan trọng và cầu kỳ. Ngoài màu trắng là màu tự nhiên của gạo, những màu xanh, đỏ, tím, vàng được tạo từ các loại hoa, lá, củ trong tự nhiên. Thường dùng nhất vẫn là lá. Lá được chọn kỹ lưỡng, không quá non hay quá già, đun lấy nước màu.

Để tạo màu đỏ, người Tày, Nùng, Mường dùng lá cây có tên lá nếp đỏ. Ngoài ra,  cũng dùng quả gấc chín làm màu xôi đỏ. Màu tím thì dùng lá nếp tím (lá nếp cẩm). Xôi màu vàng được tạo từ củ nghệ già giã nhỏ pha với nước ngâm gạo. Người Mường thường giã lá gừng hoặc lá dứa, vắt lấy nước cốt để tạo màu xanh cho xôi. Khi đã có nước màu, gạo nếp được cho vào ngâm khoảng 1 đến 8 tiếng rồi vớt ra để ráo nước.

Người Tày, Nùng, Mường dùng món xôi ngũ sắc dâng cúng tổ tiên, thần linh để bày tỏ lòng tôn kính và cảm tạ trời đất đã ban cho mùa màng bội thu. Xôi ngũ sắc không chỉ ngon, bắt mắt mà còn chứa đựng những vị thuốc dân gian được đúc kết từ bao đời. Theo kinh nghiệm của người Mường cho rằng, các loại lá, củ tạo màu xôi còn có tác dụng hỗ trợ tiêu hóa, tốt cho đường ruột, bồi bổ sức khỏe.